İlaç Danışma ve Farmakogenetik

İlaç Danışma ve Farmakogenetik Nedir?

İlaç tedavisi yapılan hastalarda, hastanın ilaca verdiği cevapta kişiler arasında önemli farklılıklar olduğu yüzyıllardır bilinen bir gerçektir. Tüm dünyada tıp çevreleri tarafından kabul gören ‘İyi doktor hastalığı, daha iyi doktor ise hastayı tedavi eder.’ sözü ile hastalık sürecinde ya da tedavisi sırasında gözlenebilen bireysel farklılıklara dikkat çekilmek istenmiştir. 

Aynı tanılı ve benzer biyolojik ve çevresel faktörlere sahip hastalar, aynı ilaçları aynı dozlarda kullanmalarına rağmen tedaviye farklı cevaplar verebilirler. İlaç bir hastanın hastalığını iyileştirirken, diğerinin hastalığını iyileştirmeyebilir. Hatta bazı hastalarda toksik yan etkiler gösterebilir. Bu gözlemler için, aldığımız şeyin ilaç olması şart değildir, bazı yiyeceklerde de aynı durum söz konusu olabilir, kimisine süt dokunur gaz yapar, kimisi balık yediğinde isal olur. Bunlar günlük hayatımızda sıkça karşılaştığımız olaylardır.

Hastalar arasında ilaca verilen cevaptaki bu farklılıklar hiç de azımsanmayacak oranlardadır. Hastaların ancak %60-70 kadarı standart tedavilere cevap verir, iyileşir. Geriye kalan %30-40’lık hasta gurubu ise bu ilacın fayda etmediği ya da ilacın kendisine dokunduğu gerekçesiyle tekrar sağlık kuruluşlarına başvurmak zorunda kalır. Bu farklılıklar, tıp camiasında ‘hastalık yoktur, hasta vardır’ sözünün bir motto haline gelmesine neden olmuştur. Yani herkesin hastalığı ve tedavisi kendisine özeldir. 

Hastalar arasında görülen bu farklılıkların nedenleri, çok uzun yıllardır araştırılmaktadır. Hastanın yaşı, yaşam biçimi, kullandığı diğer ilaçlar, taşıdığı diğer hastalıklar, yeme içme alışkanlıkları gibi pek çok faktör ilaç etkisini değiştir de, bunlar içinde en önemlisi kişinin genetik farklılıklarıdır.  Genetik yapımız bizi birbirimizden farklı kılan küçük farklılıklar taşır. Single Nükleotid Polimorfizm (SNP) adı verilen bu küçük değişiklikler, bireysel farklarımızı oluşturur. Bu nedenledir ki hepimizin parmak izleri, gözleri, sesi vb. birbirinden farklıdır. Aynı şekilde, aldığımız ilaçların vücuttaki yolculukları sırasında karşılaştıkları organ ve dokularımızda bulunan SNP’ler nedeni ile ilaçlara   farklı cevaplar veririz. Bu yüzdendir ki, herkesin hastalığı kendisine aittir.

Buna tıp literatüründe ‘Bireysel Tıp’ ya da ‘Kişiye Özel Tıp’ denir. Aynı şekilde herkesin ilacı, ilacının dozu, nasıl kullanılacağı kişisel farklar gösterir. Buna da tıp literatüründe ‘Bireysel İlaç (Tedavi)’ ya da ‘Kişiye Özel İlaç (Tedavi)’ adı verilir. Bunun sağlanabilmesi için kişilerin genetik yapısına uygun ilacı uygun dozda kullanmaları gerekir. Bugüne kadar kullanılmak zorunda kalınan, ‘size ilacı başlayalım, cevabınıza göre dozu artırır azaltırız’, ya da ‘bu ilacı başlayalım cevap alamazsak ya da yan etki görürsek değiştiririz’ yaklaşımının terkedilebilmesi, hastalara farmakogenetik testlerin bilimsel ışığında yeni bir yaklaşımla tedavi uygulanabilmesi için bir takım genetik testler yapılmalı ve bu testlerin ışığında kişinin tedavisi gerçekleştirilmelidir. Bu testler, hastalara uygun ilacı ve uygun dozu, deneme yanılma yöntemine başvurmadan hızlıca bulmayı sağlar. Bireyin genetik yapısının, kullanmakta/kullanacak olduğu ilaçların organizmada geçirecek oldukları sürece olan etkisini ortaya koyan Farmakogenetik bilimi, ilaca verilen cevapta genetik farklılıkların rolünü ortaya koyar ve hastaya en doğru tedavinin en uygun dozda ve en uygun sürede verilmesini sağlar.

İlaç Danışma ve Farmakogenetik Polikliniği, tedaviye cevap vermeyen ya da tedavi sırasında çok şiddetli yan etki gösteren hasta gurubunda, ilaç tedavisi ile ilgili olan bu problemlerin nedenlerinin araştırılıp, hastaya yeni ve faydalı tedavi seçeneklerinin sunulduğu polikliniktir.

İlaç Danışma ve Farmakogenetik Polikliniği’ne Kimler Başvurabilir?

• Tedaviye cevap vermeyen hastalar
• Tedavi sırasında şiddetlenmiş yan etki gösteren hastalar
• Tedavi sırasında toksik belirtiler gösteren hastalar
• 65 yaşın üzeri hastalar
• 16 yaş altı, çocuk hastalar
• Hamileler
• Eşlik eden diğer kronik hastalıkları (kalp hastalığı, yüksek tansiyon, şeker vb.) olan hastalar
• Çoklu ilaç kullanan hastalar

İlaç Danışma ve Farmakogenetik Polikliniği’ne Başvurmak Hastaya Neler Kazandırır?

• Bilimsel verilere dayanılarak seçilmiş tedavi hastaya vakit kaybettirmeyecek, böylece hastalığın ilerleyip kronikleşmesine engel olacaktır. 
• Tedavisi başarısız olmuş hastanın tekrar tekrar doktora başvurması, tedavisinin her seferinde değişmesinden doğan reçete masrafları, hastaneye yatışlar, yapılacak olan diğer tıbbi testler nedeniyle karşılaşılan maddi kayıplar ortadan kalkacaktır.
• Hasta seçilen tedaviden maksimum verim alacak, hastada oluşabilecek yan etkiler en aza indirilmiş olacaktır.
• Hasta tedavinin uzamasına bağlı olarak meydana gelen, işgücü kaybına uğramayacaktır.
• Yapılan tetkikler sonucu, hastanın, ilaca cevapsızlığı, aşırı reaksiyon göstermesi ya da yan etkilerinin fazlalığı gibi şikayetlerinin sebebi anlaşılmış olacağından, hastaya, maksimum etki, minimum yan etki ile meydana getirebilecek en uygun ilaç kombinasyonları önerilecektir.