Felç (İnme) Nedir?

Felç, tıbbi adıyla inme, beynin bir bölgesine giden kan akımının aniden kesilmesi ya da azalması (tıkanma) veya beyin içinde/çevresinde kanama olması sonucu gelişen acil bir durumdur. Beyin hücreleri oksijen ve şekere saniyeler–dakikalar içinde ihtiyaç duyar; akım kesildiğinde hücreler hızla zarar görür. Bu yüzden inme, “zamana karşı yarış” olarak görülür: Ne kadar erken müdahale edilirse, o kadar çok beyin dokusu korunur. İnme geçiren kişide etkilenmiş bölgeye göre kol/bacakta güçsüzlük, yüzde kayma, konuşma-dil bozukluğu, görme ve denge sorunları, şiddetli baş ağrısı gibi bulgular ortaya çıkar.
Halk arasında pratik bir hatırlatma kuralı vardır: BE-FAST → Balance (denge bozulması), Eyes (ani görme kaybı/çift görme), Face (yüzde kayma), Arm (kolda güçsüzlük), Speech (konuşma bozukluğu), Time (zaman kaybetme, hemen 112). Bu belirtilerden biri bile varsa acil yardım çağrılmalıdır.

FELÇ (İNME) NEDEN OLUR?

İnmenin iki ana tipi vardır:

• Tıkayıcı (iskemik) inme: Beyni besleyen damarın pıhtı ile tıkanması sonucu gelişir; inme olgularının büyük kısmını oluşturur. Pıhtı damarın kendi içinde oluşabilir (ateroskleroz/“damar sertliği” zemininde) ya da kalpte oluşan pıhtı (ör. ritim bozukluğu, özellikle atriyal fibrilasyon) beyne gidip damarı tıkayabilir. Boyun damarlarında kireçlenme (karotis plakları) ve boyun damarı yırtılması (diseksiyon) da özellikle gençlerde neden olabilir.
• Kanayıcı (hemorajik) inme: Beyindeki bir damarın yırtılıp kanaması ile olur. Çoğunlukla çok yüksek tansiyon, bazen damar yapısal bozuklukları (anevrizma, AVM), beyin tümörleri veya kan sulandırıcı ilaçların yan etkileri zemin hazırlar. Kanama hacmi ve yeri, belirtilerin şiddetini belirler.

FELÇ (İNME) RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?

Bazı riskler değiştirilebilir, bazıları değiştirilemez.
Değiştirilebilir riskler:

• Yüksek tansiyon, şeker hastalığı, yüksek kolesterol/kan yağları, obezite
• Sigara, aşırı alkol, bazı maddeler (ör. kokain)
• Hareketsiz yaşam, sağlıksız beslenme, uyku apnesi
• Kalp hastalıkları/ritim bozuklukları (özellikle atriyal fibrilasyon), kapak hastalıkları
• Doğum kontrol hapları + sigara kullanımı gibi kombinasyonlar
  Değiştirilemeyen riskler: İleri yaş, erkek cinsiyet, ailesel yatkınlık, bazı genetik durumlar ve geçirilmiş inme/mini inme (TIA) öyküsü.
  Bu faktörlerin özellikle tansiyon-şeker-kolesterol kontrolü, sigarayı bırakma, düzenli egzersiz ve sağlıklı beslenme ile yönetilmesi inme riskini belirgin azaltır.

FELÇ (İNME) BELİRTİLERİ NELERDİR?

İnme ani başlar. En sık: Yüzde asimetri/kayma, tek kolda veya bacakta güçsüzlük-uyușma, konuşmada bozulma (anlayamama, peltek konuşma, kelime bulamama). Bunlara ani görme kaybı/çift görme, baş dönmesi-dengesizlik, ani şiddetli baş ağrısı (özellikle kanamada), yutma güçlüğü, bilinçte dalgalanma eşlik edebilir.
Geçici iskemik atak (TIA) ise belirtilerin tamamen düzeldiği kısa süreli “mini inme”dir; kalıcı hasar bırakmaz ama asıl inmenin habercisi olabilir. TIA da acil değerlendirme gerektirir; “düzeldi” diye beklemek tehlikelidir.

FELÇ (İNME) TANISI NASIL KONUR?

Acil serviste zaman kaybetmeden nörolojik muayene yapılır; yüz, kol, bacak gücü; konuşma, görme, denge hızla değerlendirilir. Ardından beyin görüntüleme zorunludur:

• Beyin BT (tomografi): En hızlı yöntemdir; özellikle kanama var mı? sorusunu yanıtlar.
• Beyin MR (özellikle difüzyon ağırlıklı): Tıkanan alanı ve etkilenmiş dokuyu daha ayrıntılı gösterir.
  Damar yapısını görmek için BT/MR anjiyografi veya boyun karotis ultrasonu yapılabilir. Nedeni aydınlatmak amacıyla EKG, gerekirse uzun süreli ritim izlemi (Holter), kalp ultrasonu, kan testleri (şeker, kolesterol, pıhtılaşma parametreleri vb.) istenir. Bu bilgiler hem acil tedavi kararını hem de tekrarı önlemeye yönelik planı belirler.

FELÇ (İNME) TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?

İlk hedef pıhtı zamanını yenmektir.

• Tıkayıcı inme: Uygun hastalarda, ilk saatler içinde verilen pıhtı çözücü damar içi ilaç (tromboliz) damarı açıp doku kaybını azaltabilir. Bazı seçilmiş olgularda, büyük damarın tıkandığı durumlarda anjiyo ile pıhtıyı mekanik olarak çıkarma (mekanik trombektomi) yapılabilir. Uygunluk; belirtilerin başlama zamanı, görüntüleme bulguları ve merkez olanaklarına göre değerlendirilir. Eşzamanlı olarak tansiyon-şeker-ateş kontrolü, oksijenlenme, sıvı-elektrolit dengesi ve pıhtı riskini artıran durumların yönetimi yapılır.
• Kanayıcı inme: Öncelik kanamanın ve beyin basıncının kontrolüdür. Gerekirse kan sulandırıcıların etkisini geri çevirme, tansiyonu güvenli düzeye indirme, yoğun bakım izlemi ve bazı durumlarda nöroşirürjik girişimler gündeme gelir.
  İlk dönemi takiben ikincil korunma ve rehabilitasyon başlar:
• İkincil korunma: Nedene göre kan sulandırıcı/antiplatelet başlanması, kolesterol düşürücü tedaviler, karotis darlığı varsa uygun hastalarda ameliyat/stent seçeneklerinin değerlendirilmesi, ritim bozukluğu saptanırsa uygun antikoagülasyon planlanması.
• Rehabilitasyon: Erken dönemde fizik tedavi, mesleki terapi, konuşma ve yutma terapisi devreye girer. Yatak yarası, pıhtı, akciğer enfeksiyonu ve aspirasyon gibi komplikasyonların önlenmesi; beslenme ve psikolojik destek (inme sonrası depresyon sık) tedavinin parçasıdır. Aile-bakım veren eğitimi, evde güvenlik düzenlemeleri (klozet yükseltici, kaymaz zemin, yürüme yardımcıları) yeniden bağımsızlık için çok önemlidir.

FELÇ (İNME)DEN KORUNMA İPUÇLARI (Broşüre ek koruyucu bölüm önerisi)

• Tansiyon, şeker, kolesterol düzenli takip ve hedefe uygun tedavi
• Sigarayı bırakın, alkolü sınırlayın
• Haftaya yayılmış düzenli egzersiz, Akdeniz tipi beslenme, tuz ve işlenmiş gıda kısıtlaması
• Sağlıklı uyku, uyku apnesi varsa tedavisi
• Ritim bozukluğu olanlarda doktorun önerdiği kan sulandırıcıları aksatmamak
• Kilo yönetimi, stresi azaltma, düzenli hekim kontrolleri