Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı gluten proteinine karşı bağışıklık tepkisiyle gelişir.
İnce bağırsağın iç yüzeyini tahrip eder ve emilim bozukluğu oluşturur. Gluten içeren buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllar tetikleyicidir.

• Genetik yatkınlık hastalığı kolaylaştırır.
• Tek tedavi şekli ömür boyu glutensiz diyettir.
• En yaygın gıda intoleranslarından biridir.
  
  

Çölyak Hastalığı Hangi Belirtilerle Ortaya Çıkar?

Belirtiler mikronutrient eksiklikleriyle doğrudan ilişkilidir:

Glutensiz Diyet Dışında Çölyak Tedavisi Var mı?

Hayır, tek tedavi yöntemi glutensiz diyettir.
Ancak diyet; bireye özel enerji, protein, vitamin ve mineral dengesine göre düzenlenmelidir. Sosyal yaşamı destekleyen bir plan başarıyı artırır.

Glutensiz Diyet Uygulanmazsa Ne Olur?

Glutensiz diyet yapılmazsa komplikasyon riski artar:

• Emilim bozuklukları ilerler.
• Anemi türleri gelişebilir (Fe, folik asit, B12 eksikliği).
• Bağırsak kanseri riski yükselir.
• Sinir sistemi etkilenebilir.
• Çölyak krizi oluşabilir.

Çölyak Hastalarında En Sık Görülen Eksiklikler Nelerdir?

Aşağıdaki vitamin ve minerallerin eksiklikleri sık görülür:

• Vitaminler: A, D, E, K, B1, B2, B6, B12, Folat
  Mineraller: Demir, kalsiyum, çinko, magnezyum
  
  

Çölyak Hastalarında Demir Eksikliği Ne Kadar Yaygın?

Hastaların %49’unda demir eksikliği görülür.
Tedavi gören anemik bireylerin %8’inde çölyak saptanmıştır. Günlük demir ihtiyacı çölyaklı bireylerde %10-30 oranında artar.

Demir İçeriği Yüksek Glutensiz Besinler Nelerdir?

Aşağıdaki glutensiz gıdalar demir açısından zengindir:

• Kırmızı et, deniz ürünleri
• Kinoa, koyu yeşil yapraklı sebzeler
• Fındık, yağlı tohumlar
• Glutensiz makarna ve tahıllar

Gluten Hangi Proteinlerden Oluşur?

Gluten, glutelin ve prolamin proteinlerinden oluşur.
Yoğurma sırasında bu proteinler birleşerek elastik ve uzayabilir bir yapı oluşturur.

Glutensiz Diyette Yasak ve Serbest Besinler Nelerdir?

Serbest Gıdalar:

• Mısır, pirinç, patates, soya unu
• Et, tavuk, balık, yumurta
• Sebzeler, meyveler
• Glutensiz unlarla yapılan ekmek ve makarnalar

Yasak Gıdalar:

• Buğday, çavdar, arpa, yulaf içeren unlar
• Bulgur, makarna, erişte, şehriye
• Kek, börek, simit, kraker, tarhana
• Hazır çorbalar, unlu soslar

Hangi Yiyeceklerde Gizli Gluten Olabilir?

Bazı işlenmiş ürünlerde gluten gizli olarak bulunabilir:

• Hazır salçalar, ketçap, mayonez
• Tatlılarda un içeren çeşitler (baklava, kurabiye)
• Çorbalar (tarhana, un çorbası)
• Soslar ve çeşniler
  
  

Glutensiz Beslenmede Dikkat Edilmesi Gereken Ekstra Kaynaklar

Besin Dışı Gluten Kaynakları:

• Kozmetik ürünler: Ruj, fondöten, losyon
  
  
• Güneş kremi, diş macunu, zarflar
  
  
• Karton bardaklar, posta pulları
  
  
• İlaçlar ve şuruplar
  
  
• Gıda boyaları, bira mayası
  
  

Çapraz Kontaminasyon Nedir?

Glutenli gıdalardan glutensiz gıdalara bulaşma riskidir.
1 çay kaşığının 1/8’i kadar un bile çölyak hastasını etkileyebilir.

Mutfakta Çapraz Bulaşmayı Önlemek İçin Neler Yapılmalı?

Aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

1. Mutfak tezgâhları ve aletleri temizlenmelidir.
   
   
2. Bezler, süngerler ve temizlik ürünleri ayrılmalıdır.
   
   
3. Tahta aletler sadece glutensiz ürünler için kullanılmalıdır.
   
   
4. Fırın kapları, tepsiler etiketlenmeli veya renk kodlanmalıdır.
   
   
5. Unlu ürünler ile kullanılan yağ tekrar kullanılmamalıdır.
   
   
6. Glutenli makarna suyu yeniden kullanılmamalıdır.
   
   
7. Glutensiz ürünler üst raflarda saklanmalıdır.