Demans Nedir?

Demans, halk arasında “bunama” olarak da bilinir ve beynin hafıza, düşünme, konuşma ve karar verme gibi işlevlerinde zamanla bozulmaya yol açan bir hastalıktır. Demans sadece unutkanlık değildir; kişilik değişiklikleri, dikkat dağınıklığı ve günlük işleri yapmada güçlük de görülebilir. Bu durum, beynin farklı bölgelerinde meydana gelen hasarlar nedeniyle ortaya çıkar. Yaşlılarda daha sık görülse de, demans yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir. Erken tanı konulduğunda, hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir ve yaşam kalitesi korunabilir.

DEMANS BELİRTİLERİ NELERDİR?

Demansın en bilinen belirtisi unutkanlıktır. Önceleri yakın zamana ait olayları hatırlamakta güçlük ortaya çıkar. Kişi anahtarını nereye koyduğunu, yeni tanıştığı birinin adını ya da yaptığı bir konuşmayı hatırlayamayabilir. Zamanla bu unutkanlığa konuşma bozukluğu, kelime bulmakta zorluk, eşyaları yanlış yerlere koyma, yön ve zaman karışıklığı gibi şikayetler eklenir. Demans ilerledikçe kişi günlük işlerini yapmakta zorlanır, giyinme, yemek hazırlama ve para işleri gibi konularda yardıma ihtiyaç duyar. Davranış değişiklikleri, sinirlilik, ilgisizlik veya çevresine yabancılaşma da tabloya eklenebilir.

DEMANS NEDEN OLUR?

Demansın birçok nedeni vardır. En sık neden, beynin hafıza ve öğrenmeden sorumlu bölgelerini yavaş yavaş etkileyen Alzheimer hastalığıdır. Bunun dışında beyin damarlarında tıkanıklık veya kanamalar sonucu gelişen damar tıkanıklığına bağlı demans (vasküler demans) da sık görülür. Daha nadiren beyin enfeksiyonları, kafa travmaları, bazı hormon veya vitamin eksiklikleri, tiroit hastalıkları ve bazı zehirlenmeler de demansa yol açabilir. Bu nedenle, unutkanlık yaşayan bir kişinin mutlaka doktor tarafından değerlendirilmesi gerekir.

DEMANS TÜRLERİ NELERDİR?

Demansın birçok tipi vardır ve hepsi farklı şekilde ilerler. Alzheimer hastalığı, en sık görülen demans tipidir ve hafıza kaybı ile başlar. Vasküler demans, beyin damarlarının tıkanması veya kanaması sonucu oluşur ve genellikle ani veya basamaklı bir kötüleşme gösterir. Lewy cisimcikli demans halüsinasyonlar, dalgalı bilinç ve hareket bozuklukları ile dikkat çeker. Frontotemporal demans ise genellikle genç yaşlarda başlar ve daha çok kişilik değişiklikleri ve davranış bozuklukları ile kendini gösterir.

ALZHEİMER TİPİ DEMANSIN AYIRDEDİCİ ÖZELLİKLERİ

Alzheimer hastalığı, tüm demans vakalarının yaklaşık üçte ikisini oluşturur. Bu hastalık genellikle sinsi ve yavaş başlar; önce unutkanlık fark edilir, kişi yakın geçmişte olan olayları hatırlamakta güçlük çeker. Zamanla konuşma, karar verme, yön bulma ve günlük yaşam becerileri bozulur. Hastalık ilerledikçe kişi tanıdıklarını ayırt edemez, evin yolunu bulamaz ve kendi bakımını yapamaz hale gelir. Alzheimer’ın diğer demans türlerinden farkı, başlangıçta özellikle hafızayı tutması ve yıllar içinde yavaş ilerlemesidir.

DEMANS EVRELERİ NELERDİR?

Demans genellikle üç evrede ilerler. Erken evrede, kişi unutkanlık yaşar, dikkatini toplamakta güçlük çeker ama çoğu günlük işini hâlâ yapabilir. Orta evrede, unutkanlık artar, yön ve zaman karışıklığı başlar, hasta evin yolunu bulmakta zorlanabilir. Davranış değişiklikleri, sinirlilik ve şüphecilik ortaya çıkabilir. İleri evrede ise kişi konuşamaz, yürüyemez veya kendi bakımını yapamaz hale gelir. Bu dönemde yakın desteği ve güvenli bir ortam çok önemlidir.

DEMANS NASIL TEŞHİS EDİLİR?

Demans tanısı, bir doktorun dikkatli değerlendirmesi ile konur. Öncelikle hafıza testleri ve nörolojik muayene yapılır. Ardından kan tahlilleri ile vitamin, tiroit veya enfeksiyon gibi düzeltilebilir nedenler araştırılır. Beyin görüntüleme yöntemleri (MR veya BT) ile beyin dokusu incelenir. Gerekli durumlarda daha detaylı nörolojik testler uygulanır. Erken tanı, hem tedavi hem de yaşam planlaması için çok önemlidir.

DEMANS NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Demans tamamen iyileştirilemez, ancak ilerleyişi yavaşlatılabilir ve yaşam kalitesi artırılabilir. Tedavide unutkanlık ve davranış bozukluklarına yönelik ilaçlar kullanılır. Düzenli uyku, sağlıklı beslenme, fiziksel egzersiz ve beyin egzersizleri (bulmaca, kitap okuma, sosyal etkinlikler) oldukça faydalıdır. Güvenli ve destekleyici bir ev ortamı sağlamak, hastanın hem güvenliği hem de psikolojisi için çok önemlidir.

DEMANS NASIL ÖNLENİR?

Her demans türü önlenemese de, riskleri azaltmak mümkündür. Düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek, sigara ve alkolden uzak durmak beyin sağlığını korur. Tansiyon, şeker ve kolesterolün kontrolü özellikle damar tıkanıklığına bağlı demansı önler. Zihni aktif tutmak için kitap okumak, yeni şeyler öğrenmek, sosyal hayata katılmak çok önemlidir. Kafa travmalarından korunmak da unutulmamalıdır.