Koah Nedir?

KOAH’ın açılımı “Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı”dır. Öncelikle hastalığın adının içerisinde yer alan kavramları tek tek inceleyelim. Kronik hastalık; hastalığa dair belirti ve bulgularının ortaya çıkması için bir bekleme dönemi olan, birçok nedene bağlı olarak gelişen, kesin tedavisi olmayan, uzun süreli hastalıkları tanımlar. Obstrüktif kelime anlamı ile tıkayıcı demektir. Akciğer havayollarındaki tıkanmayı anlatmak için kullanılır. Hastalığın adına bakarak bir tanımlama yapılabiliyor olsa da KOAH tanımı şu şekildedir: bronş (hava yolu) ya da alveol (hava keseciği) anormalliğinden kaynaklı, nefes darlığı, öksürük, balgam gibi uzun süredir var olan solunum semptomları ile karakterize, sıklıkla ilerleyen hava yolu tıkanıklığı ile seyreden bir durumdur. Hastalığa neden olan durumlar ortadan kaldırılmaz veya tedavi verilmez ise hastalık sinsice ilerlemeye devam eder. KOAH’ın görülme sıklığına bakacak olursak toplumumuzda 40 yaş üstü her 5 kişiden birinde KOAH vardır. KOAH yılda yaklaşık 3 milyon ölüme neden olmaktadır. Günümüzde tüm dünyada 3. ölüm nedeni haline gelen KOAH, tüm ölümlerin de %5.5’inden sorumludur.

Koah Neden Olur?

Hastalığın en önemli nedeni SİGARA bağımlılığıdır. Sigara bağımlılığının yanında bazı genetik ve çevre ile ilişkili faktörler de KOAH gelişiminde rol oynamaktadır. Sigaraya başlama yaşı, dumanın yoğunluğu, günlük ve toplam içilen miktar hastalığın gelişimini etkilemektedir. Sigara içmenin yanında sigara dumanına pasif maruziyet, mesleki kimyasal ve toz maruziyeti, odun ateşi ve tezek gibi biyoyakıt dumanına maruziyet ile de KOAH gelişebilir. Yaklaşık olarak 20 yıl boyunca günde 1 paket sigara içiminden sonra ortaya çıkmaya başlar. Eğer içilen sigara miktarı 1 paketten fazla ise daha erken ortaya çıkabilir. Ülkemizde 20 yaş üzerindeki bireylerin yaklaşık yarısı sigara içmektedir. Bu nedenle KOAH çok önemli bir halk sağlığı sorunudur. Sigara dumanı veya diğer zararlı kimyasal maddeler havayolları ve hava keseciklerine dolar. Zamanla bu zararlı gazlar ve maddeler havayolları ve hava keseciklerinin yapısını bozar. Bunun sonucunda havayollarının (bronşların) inflamasyonu ile ile TIKAYICI BRONŞİT, hava keseciklerinin harabiyeti ve parçalanması ile AMFİZEM oluşur. Akciğer havayolları ve hava keseciklerinin harabiyeti ile akciğerin elastikiyeti azalır, kana oksijen geçişi azalır ve vücut oksijensiz kaldıkça vücudun işleyişi bozulur. Oluşan bu harabiyet sigara bırakılsa bile tamamen normale dönmez ancak sigara bırakılmaz ise bu harabiyetin derecesi hızla ilerler.

KOAH risk faktörleri nelerdir?

Sigara içimi

Pasif Sigara İçiciliği: Sigara içmeyenlerin, özellikle de çocukların sigara içilen bir ortamda dumana maruz kalmasıyla, bu kişilerde ileri yaşlarda astım ve KOAH başta olmak üzere solunum sistemi hastalıkları görülür. Meslek Nedeniyle Toz, Duman ve Çeşitli Gazların Solunması: Maden ve metal işçiliği; odun, kağıt imalatında çalışanlarda; çimento, tahıl ve tekstil işçiliğinde iş yeri ortamında organik-inorganik toz, duman ve gazlara maruz kalma sonucunda KOAH daha sık görülmektedir. İç Ortam Hava Kirliliği: Ülkemizde özellikle sigara içmeyen kadınlarda; ısınma ya da yemek pişirme amacıyla çalı, çırpı ya da tezek yakmak ve bunların dumanına maruz kalmak KOAH gelişimine neden olur. Hava Kirliliği: Kentlerdeki hava kirliliği hem KOAH’a hem de bu hastalığın alevlenmesine neden olur. Cinsiyet: Erkeklerde sigara kullanımının sıklığı ve mesleki olarak çeşitli toz, duman ve gazları solumalarına bağlı olarak hastalık daha sık görülmekteydi. Son yıllarda kadınlarda sigara içiminin yaygınlaşmasıyla kadınlarda da KOAH hızla artmaktadır. Alfa-1 antitripsin adlı bir vücut proteini eksikliği: Kalıtsal olan bu eksiklik, KOAH gelişimine neden olduğu bilinen tek genetik bozukluktur. Sosyoekonomik Durum: Düşük sosyoekonomik koşullarda yaşayanlarda akciğer fonksiyonları daha düşük olduğundan KOAH gelişimi hızlıdır. Diyete Bağlı Faktörler: A, C, E vitamini eksikliği ve alkol kullanımı KOAH gelişiminde rol oynayabilmektedir.

Koah Belirtileri Nelerdir?

KOAH’da en sık görülen yakınmalar nefes darlığı, öksürük ve balgam çıkarmadır. Özellikle öksürük ve balgam genelde sigara içildiğinde olması normal olarak değerlendirildiği için hastalar doktora başvurmazlar. Bu durum da hastalığın sinsice ilerlemesine yol açar. Efor ile nefes darlığı olan kişiler günlük yaşamını kendi fiziksel performansına göre düzenlediğinden farkında olmadan bu semptomunu da farketmez. Örneğin iki kat merdiveni çıkmakta zorlandığında asansörü kullanarak üst kata çıkar ve bu durum gündelik yaşamını etkilemediğinden hasta efor kapasitesinin azaldığını farketmez. KOAH ilerledikçe artık hasta efor sarf edeceği işleri yapmak istemez, günlük işlerini azaltır. Hastalık ilerledikçe hastanın yaşam kalitesi de git gide azalır. Günümüz dünyasında sigaranın zararları ve neden olduğu hastalıklar net bir şekilde ortaya konulmuştur ve sigara içenler tarafından da bilinmektedir. Zararlarına rağmen sigara içilmeye devam edilmesi sigara bağımlılığı sebebiyledir. Sigara içmekte olan hastaların semptomlarına rağmen doktora gitmemelerinin bir diğer nedeni de sigara bırakmaları konusunda uyarı almak istememeleridir. Eğer sigara içiyorsanız ya da eskiden içmişseniz, yaşınız 40’ın üzerindeyse, öksürük- balgam çıkarma- yaşıtlarınıza göre nefesinizde daha kolay daralma gibi şikayetleriniz varsa mutlaka bir Göğüs Hastalıkları muayenesi yaptırmalısınız.

Koah Nasıl Teşhis Edilir?

KOAH ilerleyici ve geri dönüşü olmayan bir hastalık olduğu için ne kadar erken tanı konulursa hastalığın ilerlemesinin önüne o kadar hızlı geçilmiş olunur. Öksürük, balgam, nefes darlığı gibi semptomları olan kişiler hastalığın başlangıç dönemlerinde bu semptomları pek önemsemediği için genelde hastalığın daha ilerlemiş olduğu evrelerinde başvurmaktadırlar. Hastalığın tanısı için solunum fonksiyon testi denilen bir test kullanılmaktadır. Bu test ile havayollarında tıkanıklık olup olmadığı anlaşılır. Eğer geri dönüşümlü olmayan havayolu tıkanıklığı saptanırsa KOAH tanısı konulabilir. Ayrıca yine KOAH ağırlığı da bu teste göre ve semptomların ağırlığına göre belirlenebilir. Solunum semptomlarına göre sınıflandırılacak olur ise;

Hafif KOAH

• Ağır iş yapıldığı zaman veya hızlı yürüme ve merdiven çıkma esnasında bazen nefes darlığı hissedilir.

 Orta KOAH

• Ağır iş yapıldığı zaman veya hızlı yürüme ve merdiven çıkma esnasında genellikle nefes darlığı hissedilir.
• Bazen günlük işler yapılırken dahi nefes darlığı hissedilir.
• Gece uykusu rahattır, nefes darlığı nedeniyle uykusuzluk çekilmez.

 Ağır KOAH

• Günlük işler yapılırken genellikle nefes darlığı hissedilir.
• Şiddetli halsizlik vardır.
• Merdiven çıkmada çok zorlanılır.
• Gece nefes darlığı nedeniyle uyku düzeni bozulur.

 Çok ağır KOAH

• Otururken dahi nefes darlığı hissedilir.
• Oda içinde yürümek zorlaşır.
• İşe gidilemez.

Hastalığın ileri dönemlerinde oksijen düşüklüğüne bağlı şu şikayetler görülebilir:

• Bol terleme
• Dilde, dudaklarda, parmak uçlarında morarma
• Şiddetli baş ağrısı
• Çarpıntı
• Gündüzleri uyuklama, geceleri uykusuzluk
• Zihinsel faaliyetlerde azalma (unutkanlık, dikkatsizlik)
• Aşırı sinirlilik
• Şiddetli halsizlik, yorgunluk
• Zayıflama

Halk arasında “KOAH başlangıcı” tabiri çok sık kullanılmaktadır. Solunum fonksiyon testinde kısıtlılık olmadığından KOAH tanısı konulamayan ancak sigara içen, KOAH semptomlarına sahip olan, bilgisayarlı tomografide amfizem bulguları olan hastaları açıklarken bu tanımlama yapılabilmektedir. Bu kişiler solunum fonksiyon testine göre KOAH tanısı almamış olsalar da ilerleyen süreçte sigara içmeye devam ettiklerinde akciğer harabiyetinin artışı ile KOAH tanısını alacaklardır.

Koah Nasıl Tedavi Edilir?

KOAH tedavisinde kullanılan ilaçlar hastalığın tamamen ortadan kaldırılması için değil semptom kontrolü, hastalığın şikayetlerini azaltmak ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için kullanılır. KOAH tedavisinde kullanılan ilaçlar olsa da hastalığın en temel tedavisi sigarayı bırakmaktır. Bunun yanında hava kirliliği olan ortamlardan uzak durulması da çok önemlidir. Hastanın solunum semptomları ve KOAH nedeni ile atak geçirme durumu göz önüne alınarak düzenli ilaç tedavisi planlanır. KOAH tedavisinde kullanılan ilaçların büyük çoğunluğu solunum yolu ile kullanılan inhaler ilaçlardır. Bu ilaçlar direk olarak akciğerlere etki ettiği için tüm vücudu etkileyen yan etkileri oldukça azdır. Düzenli kullanılması gereken bu ilaçlar bağımlılık yapmazlar. İlaçların kullanımında en önemli nokta ilacın içinde bulunduğu inhaler cihazları doğru kullanmaktır. İlaçların doğru kullanımı ile ilgili doktorunuz size bilgi verecektir. İlaç tedavisinin yanında eğer engel olacak başka bir faktör yok ise KOAH hastalarının hayatında mutlaka “fiziksel aktivite” olmalıdır. Haftada en az 2 saat yürüyüş yapan KOAH hastalarının hastane başvuruları ve ölüm oranları azalmıştır. Kilosu fazla olan hastaların kilo kontrolü sağlanmalıdır. KOAH tanılı hastalar kirli ve soğuk havalarda mümkün olduğunda dışarı çıkmaktan kaçınmalıdır. Grip ve Pnömoni aşıları yaptırılmalıdır. Normal fiziksel aktivite yanında nefes egzersizleri de nefes darlığı semptomunu azaltmak için çok faydalıdır. Bunun için büzük dudak solunumu (Nefes darlığının şiddetlendiği zamanlarda derin nefes aldıktan sonra ıslık çalar gibi dudakları büzerek nefesinizi yavaşca dışarıya üfleyin.) ve diyafram nefesi (Sırtınız dik olacak şekilde rahat bir koltuk veya sandalyeye oturun. Bir elinizi göğsünüzün üzerine diğer elinizi ise karın bölgenize koyun. Nefes alır verirken göğsünüz üzerindeki el hareket etmemelidir. Burundan 3’e kadar sayarak nefes alın. Nefes alırken göğsünüz hareket etmesin karın kaslarınız yukarıya doğru hareket etsin. Burundan aldığınız nefesi 6 saniyede burundan dışarı verin. Bu şekildeki soluk alıp verme alışkanlık haline gelene kadar bu egzersizlere devam etmelisiniz.) Çok ağır KOAH’ı olan ve kandaki oksijen düzeyleri düşük olan hastalara evde oksijen tedavisi planlanabilir. Bu tedavi “oksijen konsantratörü” adı verilen cihazlar ile yapılmaktadır. Kişinin oksijen ihtiyacı olup olmadığı nabız oksimetresi ile kandaki oksijen doygunluğunun ölçülmesi ile ya da arter kan gazı incelemesi ile anlaşılabilir. Eğer uzun süreli oksijen kullanım ihtiyacı olan hastalar şu kurallara uymalıdırlar;

• Günde en az 15 saat oksijen alınmalıdır.
• Yangın tehlikesi nedeniyle oksjien cihazının yanında sigara içilmemelidir.
• Cihaz sobadan uzak tutulmalıdır.
• Gece kan oksijen seviyesi çok daha fazla düştüğü için uyku süresince oksijen alınmalıdır.
• Cihazın bakımı düzenli yapılmalıdır.